خلخال
شهرستان خلخال با قدمت ۱۲۰۰۰ ساله در جنوب استان اردبیل واقع شده‌است و مرکز آن شهر خلخال است. شهرستان خلخال بزرگترین شهر استان اردبیل بعد از شهر اردبیل است.
این شهرستان از طرف شمال به شهرستان کوثر از طرف شرق به استان گیلان از طرف جنوب به شهرستان طارم در استان زنجان و از طرف غرب به شهرستان میانه در استان آذربایجان شرقی محدود می‌شود. شهرستان خلخال از طریق فیروزآباد ۱۰۵ کیلومتر با میانه فاصله دارد. شهرستان خلخال در ۴۸ درجه و ۳۲ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۷ دقیقه و ۳۷ درجهٔ عرض جغرافیایی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته‌است.
نام قدیمی و اصلی خلخال، خان اندبيل می‌باشد که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نام خلخال در مجلس شورای ملی تصویب و به کار برده شد.
خلخال به منطقه وسیعی اطلاق می‌شده که شامل مناطق طارمِ زنجان، کاغذکنانِ میانه، ترک، آقکند و آچاچیِ میانه، بخش‌های جنوبی نیر و اردبیل بود. این مناطق به مرور زمان با گذشت در تغییر و تحول‌های سیاسی هرکدام به نحوی از خلخال جدا و به شهرستان‌های اطراف واگذار شده‌اند.
در این شهرستان رود مهم قزل‌اوزن و شاخه‌های آن مانند شاهرود آرپاچای و شنگ‌آباد به طرف جنوب جریان داشته و سرانجام به دریای مازندران می‌ریزد این منطقه از لحاظ آب وهوا دارای تابستانهای معتدل و رمستانهای سرد است به لحاظ موقعیت‌های جغرافیایی و شرایط کوهستانی این منطقه دارای جالبترین منابع آب‌های گرم معدنی است که مهم‌ترین آنها آب گرم معدنی گیوی سویی در بخش سنجد در فاصله شهرهای گیوی و خلخال می‌باشد.
مقدار بارندگی سالانه ثبت شده در ایستگاه‌ها در سال ۱۳۷۹ حدود ۸ /۳۱۲ میلیمتر بوده‌است که نسبت به سال پیش از آن در حدود ۱۰ درصد نشان می‌دهد. شهر خلخال دارای سه رود جاری به نام‌های نورعلی چایی، قز باخان و هرو چایی که از داخل شهر می‌گذرند می باشد.
در آبان ماه ۱۳۹۵، از ۸۶۷۳۱ نفر جمعيت، ۴۳۷۹۱ نفر مرد و ۴۲۹۴۰ نفر زن بوده‌اند كه در نتيجه، نسبت جنسي برابر ۱۰۲ به‌دست مي‌آيد. به عبارت ديگر، در مقابل هر ۱۰۰ نفر زن، ۱۰۲ نفر مرد وجود داشته است . این نسبت برای اطفال کمتر از یکساله ۱۰۳ و برای بزرگسالان ( ۶۵ ساله و بیشتر ) ۱۰۴ بوده است.
سهم جمعیت شهرستان از جمعیت کل استان در سال ۱۳۹۵ برابر ۸/۶ درصد وسهم جمعیت شهری و روستایی این شهرستان از جمعیت شهری و روستایی کل استان به ترتیب برابر ۷/۲ درصد و ۱۱/۴ درصد بوده‌است.
جاجیم بافی در اکثر روستاهای ایران به ویژه اغلب روستاهای آذربایجان مرسوم است و در هر منطقه دارای ویژگی‌های خاص می‌باشد در شهرستان خلخال جاجیم دارای ویژگی‌های خاص می باشد.
این شهرستان از طرف شمال به شهرستان کوثر از طرف شرق به استان گیلان از طرف جنوب به شهرستان طارم در استان زنجان و از طرف غرب به شهرستان میانه در استان آذربایجان شرقی محدود می‌شود. شهرستان خلخال از طریق فیروزآباد ۱۰۵ کیلومتر با میانه فاصله دارد. شهرستان خلخال در ۴۸ درجه و ۳۲ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۷ دقیقه و ۳۷ درجهٔ عرض جغرافیایی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته‌است.
نام قدیمی و اصلی خلخال، خان اندبيل می‌باشد که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نام خلخال در مجلس شورای ملی تصویب و به کار برده شد.
خلخال به منطقه وسیعی اطلاق می‌شده که شامل مناطق طارمِ زنجان، کاغذکنانِ میانه، ترک، آقکند و آچاچیِ میانه، بخش‌های جنوبی نیر و اردبیل بود. این مناطق به مرور زمان با گذشت در تغییر و تحول‌های سیاسی هرکدام به نحوی از خلخال جدا و به شهرستان‌های اطراف واگذار شده‌اند.
موقعیت و مشخصات خلخال
شهر خلخال در ۴۸ درجه و ۳۱ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۷ درجه و ۳۷ دقیقه عرض جغرافیایی و ارتفاع ۱۸۴۳ متر از سطح دریا واقع شده‌است. خلخال در جنوب شرقی استان اردبیل واقع شده‌است و رودهای هروآباد و آپارچای در آن جریان دارند. خلخال منطقه‌ای کوهستانی با آب و هوای معتدل و نسبتا سرد می‌باشد. کوهستان جنگلی و بلند طالش در خاور خلخال از شمال به جنوب در حکم سدی میان دریای خزر و استان گیلان و آذربایجان شرقی است که باران خزری در دامنه شرقی آن ریزش کرده و جنگل‌های طالش را بوجود آورده‌است.
اقلیم و آب و هوا خلخال
شهرستان خلخال یک منطقه کوهستانی است که ارتفاع آن از شرق به غرب و از شمال به جنوب کاهش می‌یابد رشته کوههای تالش درشرق آن از شمال به جنوب کشیده شده‌است که مانند سدی میان دریای مازندران و استان گیلان و آذربایجان قرار گرفته‌است به طوریکه بر خلاف دامنه‌های شرق در دامنه‌های غربی آن در منطقه خلخال به جهت کاهش باران و خشکی هوا پوشش گیاهی انبوه و چشمگیری دیده نمی‌شود.
در این شهرستان رود مهم قزل‌اوزن و شاخه‌های آن مانند شاهرود آرپاچای و شنگ‌آباد به طرف جنوب جریان داشته و سرانجام به دریای مازندران می‌ریزد این منطقه از لحاظ آب وهوا دارای تابستانهای معتدل و رمستانهای سرد است به لحاظ موقعیت‌های جغرافیایی و شرایط کوهستانی این منطقه دارای جالبترین منابع آب‌های گرم معدنی است که مهم‌ترین آنها آب گرم معدنی گیوی سویی در بخش سنجد در فاصله شهرهای گیوی و خلخال می‌باشد.
مقدار بارندگی سالانه ثبت شده در ایستگاه‌ها در سال ۱۳۷۹ حدود ۸ /۳۱۲ میلیمتر بوده‌است که نسبت به سال پیش از آن در حدود ۱۰ درصد نشان می‌دهد. شهر خلخال دارای سه رود جاری به نام‌های نورعلی چایی، قز باخان و هرو چایی که از داخل شهر می‌گذرند می باشد.
جاذبه‌های طبیعی
روستاهای آلهاشمین (سفلی و علیا) همراه با جادهٔ چشم‌نواز، چمنزار وسیع و معروف، چشمه‌های بهشتی، باغات دیدنی و امامزادگان آلهاشمین- چشمه باش بولاقی در روستای وارث آباد، بهترین نوع آب معدنی در خلخال است.
- چشمه قرخ بلاغ (بیوک گوز) در روستای کلی
- رودخانه قزل اوزن نیز از کنار روستای نیمه ائیل جاریست.
- رودخانه گوجلی (گوژلی) چای در روستای کلی آب چشمه ای که سنگ کلیه و مثانه را دفع می‌کند در روستای کلی به سمت آلهاشم
- طبیعت زیبا و بکر آلچا بلاغ در روستای کلی
- چشمه آب سرد میرعادل (یا به زبان ساکنین محلی بیلدیر) که در روستای اندبیل واقع شده‌است.
- چشمه آب سرد ازناو که در روستای خوجین واقع شده‌است.
- آبشار نره گر
- طبیعت زیبای روستای مجره
- غار باستانی معروف ازناو (ازنو مسجدی) روستای مجره
- امتداد جاده اسالم به روستای مجره و شهر خلخال
- از جمله ییلاق‌های معرف خلخال ییلاقی به نام سردول که در روستای وهرآورد قرار دارد و ییلاق تابستانی
- طایفه‌های گوناگون از ایل شاهسون از چندین دهات اطراف و حتی از تالش گیلان است.
- طبیعت زیبای روستای کلی
- فنا رود در روستای خوجین
جمعیت
برابر با سرشماری سال ۱۳۹۵ شهرستان ۸۶۷۳۱ نفر جمعیت داشت. بر اساس این سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ شهرستان دارای ۸۶۷۳۱ نفر جمعت بوده‌است . در آبان ماه ۱۳۹۵، جمعيت شهرستان ۸۶۷۳۱ نفر بوده است كه از اين تعداد ۵۵ درصد در نقاط شهري و ۴۵ درصد در نقاط روستايي سكونت داشته و بقيه غير ساكن بوده‌اند.
در آبان ماه ۱۳۹۵، از ۸۶۷۳۱ نفر جمعيت، ۴۳۷۹۱ نفر مرد و ۴۲۹۴۰ نفر زن بوده‌اند كه در نتيجه، نسبت جنسي برابر ۱۰۲ به‌دست مي‌آيد. به عبارت ديگر، در مقابل هر ۱۰۰ نفر زن، ۱۰۲ نفر مرد وجود داشته است . این نسبت برای اطفال کمتر از یکساله ۱۰۳ و برای بزرگسالان ( ۶۵ ساله و بیشتر ) ۱۰۴ بوده است.
سهم جمعیت شهرستان از جمعیت کل استان در سال ۱۳۹۵ برابر ۸/۶ درصد وسهم جمعیت شهری و روستایی این شهرستان از جمعیت شهری و روستایی کل استان به ترتیب برابر ۷/۲ درصد و ۱۱/۴ درصد بوده‌است.
زبان و گویش
در شهرستان خلخال گویش‌های متعددی وجود دارد از آن جمله می توان به گوبش‌های ذیل اشاره نمود: گویش ترکی آذری در خود شهر و اکثر روستای خلخال. کردی در بخش مرکزی در دهستان لنبر و روستاهای اطراف. تاتی که نزدیک به گویش تالشی است که یکی از گویش‌های منحصر به فرد و باستانی می‌باشد که به صورت خالص در روستای لرد وروستاهای اطراف و شهر کلور در بخش شاهرود خلخال رواج دارد. گویش تالشی که در بخشی از روستاهای مرزی در منطقه شاهرود رواج دارد.
صنایع و معادن
مهم ترین صنایع شهرستان را صنایع دستی تشکیل می‌دهند. شهرستان خلخال یکی از مراکز مهم صنایع دستی استان اردبیل و نیز کل کشور محسوب می‌شود. انواع جاجیم، گلیم، اشیای منبت کاری شده و صنایع چوبی از عمده ترین صنایع دستی این شهرستان است.
جاجیم بافی در اکثر روستاهای ایران به ویژه اغلب روستاهای آذربایجان مرسوم است و در هر منطقه دارای ویژگی‌های خاص می‌باشد در شهرستان خلخال جاجیم دارای ویژگی‌های خاص می باشد.
کشاورزی و دامداری
به طورکلی خلخال از مناطق کشاورزی، باغ داری و دام پروری استان اردبیل است و محصولات عمده اش گندم، جو و حبوبات، برنج، گردو، سیب، گلابی، انگور و پنبه‌است. خلخال به لحاظ داشتن مراتع نسبتا خوب از دامداری پیشرفته‌ای برخوردار است.